Makro Focus: Przedwiośnie konsolidacji fiskalnej
- Dług publiczny w Polsce szybko rośnie, kładąc się cieniem na pozytywnych perspektywach gospodarki. By nie wymknął się spod kontroli, konieczne jest ograniczenie deficytu fiskalnego. W ciągu kilku lat zadłużenie publiczne Polski wzrosło z 45% do ok. 60% PKB, a wg prognoz MFW w 2030 sięgnie niemal 76% PKB - to jeden z najsilniejszych przyrostów w Europie. Koszty obsługi długu zbliżają się do 3% PKB, a deficyt pierwotny wciąż przekracza 4% PKB. Nasze projekcje wskazują, że zatrzymanie wzrostu relacji długu do PKB wymaga, by saldo pierwotne nie było niższe niż -1% PKB. Osiągnięcie nadwyżki pierwotnej przekraczającej 1% PKB prowadziłoby natomiast do obniżenia długu względem PKB. To oznacza konieczność pozyskania ok. 4,5% PKB w formie dodatkowych dochodów lub oszczędności. W przeciwnym razie kraj pozostanie w pułapce „rolowania”, kiedy narastające koszty odsetkowe generują przyrost zadłużenia.
- W ostatnich latach wydatki publiczne rosły szybciej niż dochody i to w niemal każdej kategorii. Między 2019 a 2024 wydatki w relacji do PKB wzrosły z 41,1% do 49,4% PKB, a dochody z 40,7% do 43,0% PKB. Za wzrostem wydatków stały głównie subsydia energetyczne, inwestycje infrastrukturalne oraz nakłady na zdrowie i obronność. Jednocześnie, wydatki na emerytury, politykę rodzinną i edukację podstawową są znacznie wyższe w relacji do PKB niż w regionie, przy młodszej populacji. Wzrost dochodów, mimo redukcji wpływów przez Polski Ład, był napędzany głównie przez inflację i silny rynek pracy.
- W raporcie wskazujemy możliwe działania po stronie dochodowej i wydatkowej, które poprawiłyby stan finansów publicznych. Kierujemy się jedynie oceną ekonomiczną, podczas gdy w prowadzeniu polityki fiskalnej konieczne jest uwzględnienie także innych aspektów, chociażby oddziaływania społecznego i kontekstu politycznego. Przedstawiamy katalog potencjalnych działań, bez oceny, które są lepsze czy gorsze, licząc, że takie kompleksowe spojrzenie przyda się w dyskusji o redukcji deficytu.
- W pierwszej kolejności wskazujemy źródła oszczędności po stronie wydatków. Mrożenie funduszu wynagrodzeń i ograniczenie waloryzacji świadczeń społecznych, choć są drastycznymi krokami, mogą dać oszczędności rzędu 2% PKB. Dodatkowe oszczędności przyniosłyby reformy emerytalne, bardziej efektywne dystrybuowanie świadczeń socjalnych, poprawa efektywności wydatków na zdrowie i inwestycje publiczne oraz optymalizacja wydatków zbrojeniowych. Choć niektóre działania są trudne, to ich wdrożenie może znacząco poprawić saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych (GG-general government) i ograniczyć presję na dalszy wzrost długu, jak również, paradoksalnie, zwiększyć potencjał gospodarki.
- Następnie analizujemy, jak można zwiększyć dochody sektora finansów publicznych. Inne państwa regionu już podnoszą główne stawki podatkowe. W raporcie wskazujemy potencjalne skutki podobnych działań w Polsce: wzrost efektywnej stawki VAT o 1pp daje 0,6% PKB, PIT 0,4% PKB, a CIT 0,2% PKB dodatkowych dochodów. Przedstawiamy scenariusze wprowadzenia nowych progów w PIT, reformy CIT, podatku katastralnego oraz ograniczenia fikcyjnego samozatrudnienia. Uważamy przy tym, że uzyskanie społecznego przyzwolenia na podwyżki podatków nie jest niemożliwe - pod warunkiem dobrej komunikacji i sprawiedliwego rozłożenia obciążeń.
