Sytuacja finansowa samorządów poprawiła się. Przy wzroście dochodów o 19,2% r/r w okresie 1-3q24, wydatki wzrosły w mniejszym stopniu (+14,9% r/r; 62,7% planu). Budżet JST zamknął się nadwyżką w wysokości 21,1 mld zł, co jest poziomem zbliżonym do wyniku po 2q24, ale znacznie wyższym w ujęciu rocznym. Na koniec 2024 JST zaplanowały deficyt w wysokości 39,5 mld zł, jednak wynik ten okaże się najpewniej lepszy, m.in. dzięki dodatkowym środkom w wysokości 10 mld zł, które zostały przekazane samorządom na początku grudnia 2024 (w tym 8,2 mld zł tytułem wpływów z podatku PIT).
Nakłady inwestycyjne samorządów wyniosły 43,8 mld zł i były o 2,3% niższe r/r. Znaczne spadki odnotowano w wydatkach inwestycyjnych miast (-25,1% r/r) i województw (-9,4% r/r). Jednocześnie wzrosły inwestycje realizowane przez gminy (+6,0% r/r) i powiaty (+12,0% r/r). Aktywność inwestycyjną wspierają środki z KPO, jednak część tych środków JST przeznaczają na refinansowanie wcześniejszych zobowiązań.
Nadwyżka operacyjna JST wzrosła do 35,5 mld zł (vs 26,8 mld zł po 3q23 i 27,9 mld zł po 2q24). Pozytywnym sygnałem jest wzrost relacji nadwyżki operacyjnej do dochodów w ujęciu rocznym na wszystkich poziomach JST, co wskazuje na poprawę zdolności JST do finansowania bieżących zadań. Jednocześnie liczba jednostek z ujemnym wynikiem operacyjnym wzrosła o 10 w porównaniu do 2q24, osiągając 177. Ponadto 448 JST pogorszyło swój wynik operacyjny względem 2q24.
Na koniec 3q24 zobowiązania sektora JST wyniosły 101,5 mld zł, co oznacza niewielki spadek względem końca 2023. Struktura zobowiązań pozostała stabilna – największy udział mają powiaty grodzkie (51%) oraz gminy (38%).
Od 2025 dochody JST będą zależne od dochodów podatników PIT i CIT, a nie od należnego podatku, jak to miało miejsce dotychczas. Udział subwencji w dochodach ulegnie zmniejszeniu, a tzw. „janosikowe” zostanie zniesione (na rzecz korekty zamożnościowej). Dodatkowo, przepisy luzujące reguły fiskalne dla samorządów zostały przedłużone do 2029. W wyniku reformy w 2025 dochody JST będą wyższe o ok. 14 mld zł w porównaniu do poziomu, który wynikałby z bieżącego systemu (z uwzględnieniem dodatkowych środków przekazanych w 2024). Mimo ogólnie pozytywnej oceny kierunku zmian ze strony samorządów, mniejsze gminy i miasta o ograniczonych możliwościach rozwojowych wyrażają obawy związane z zaspokajaniem rosnących potrzeb wydatkowych. Wciąż wyzwaniem pozostaje również finansowanie systemu oświaty.